Gorzkie żale to nabożeństwo odprawiane w Wielkim Poście, w niedziele, w godzinach popołudniowych. Tradycja tego nabożeństwa, połączonego najczęściej z adoracją Najświętszego Sakramentu, istnieje wyłącznie w Polsce.
Przebieg nabożeństwa bywa różny, w zależności od lokalnych zwyczajów, lecz jego typowa struktura wygląda następująco: po wystawieniu Najświętszego Sakramentu, odśpiewuje się Pobudkę. Po niej, następuje odczytanie Intencji, która zmienia się w zależności od części. Następnie wykonywany jest Hymn, Lament duszy nad cierpiącym Jezusem oraz Rozmowa duszy z Matką Bolesną, którą tradycyjnie śpiewa się w chórach męskim i żeńskim. Zwrotki nieparzyste - kwestie Matki Bolesnej śpiewają kobiety, mężczyźni zaś zwrotki parzyste - kwestie Duszy. Następuje śpiew Któryś za nas cierpiał rany, po którym zwykle ma miejsce kazanie pasyjne. Po kazaniu, w zależności od tradycji, można odśpiewać suplikacje lub inne dodatkowe pieśni. Całość nabożeństwa kończy błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem.
Gorzkie żale powstały w naszej ojczyźnie. Pierwszy raz to specjalne nabożeństwo pasyjne odbyło się w roku 1704, w kościele św. Krzyża w Warszawie. Nie minęło wiele czasu, aby zostało skutecznie wprowadzane w innych warszawskich parafiach, a następnie na terenie całej Polski. Ważny dla tego nabożeństwa, jest również rok 1707. Wtedy to wydano drukiem tekst gorzkich żali, pod tytułem: "Snopek mirry z Ogroda Gethsemańskiego, albo żałosne Gorzkiej Męki Syna Bożego". Wydawcami byli misjonarze św. Wincentego à Paulo - duchowni, którym zawdzięczamy tak skuteczne rozpowszechnienie się nabożeństwa na terenie całego kraju. Cykl gorzkich żali składa się z trzech części, tak więc w sześć niedziel wielkiego postu powtarza się on dwa razy. Istnieje też zwyczaj, iż po Liturgii Męki Pańskiej w Wielki Piątek, adorując naszego Pana w Najświętszym Sakramencie, odprawia się wszystkie trzy części, jedna po drugiej.
W XIX w. gorzkie żale były odprawiane nie tylko na terenie Polski, ale wszędzie tam, gdzie znajdowały się skupiska polonijne na emigracji. Naród polski był mocno związany z tą formą rozmyślania męki naszego Pana, Jezusa Chrystusa. W tym roku mija już 313 rok od pierwszego odprawiena tego nabożeństwa.
Gorzkie żale do dziś zachowały swoją dawną formę. Ich żywotność i piękno archaicznego języka przez lata przyciągały i dalej przyciągają wiernych do kościołów w wielkopostne, niedzielne popołudnia. Starajmy się więc i my - zgromadzeni blisko ołtarza, rozważać mękę Chrystusa, aby gorzkie żale przenikały nasze serca i były okazją do wewnętrznej przemiany.
źródła: pijarzy.pl, polskieradio.pl